Tevredenheid sust je in slaap, ontevredenheid motiveert om het maximale uit jezelf en je leven te halen. Alicja Gescinska zingt in haar boek “Allmensch’ de lof van de ontevredenheid. Zij stelt dat we in wezen allemaal het goede willen, maar dat we te snel vinden dat we ook effectief goed bezig zijn. Dat maakt dat we niet ons volle potentieel benutten en minder voor de maatschappij en de mensen rondom ons betekenen dan wij in werkelijkheid zouden kunnen. ‘Plus est en vous!” Als verklaring hiervoor komt Alicja Gescinska, zoals vele klassieke filosofen vóór haar, uit bij “een gebrekkige wil”, een te zwak verlangen naar het goede.
Dat je meer zou kunnen verwezenlijken dan dat je nu effectief doet, is iets dat voor velen onder ons herkenbaar is. Het verschil tussen wat je je voorneemt om te doen en wat je effectief realiseert, kan verrassend groot zijn. Je kan je voornemen om gezonder te eten en al snel hervallen in je vroegere eetgewoontes. Je kan je voornemen om je minder te ergeren en toch weer kribbig reageren tegen collega’s op een drukke maandagmorgen. Of dit enkel te wijten is aan een ‘gebrekkige wil’ of een ‘te zwak verlangen’, durf ik echter te betwijfelen.
Veel van die klassieke visies leggen de nadruk op onze redelijke vermogens maar hebben weinig aandacht voor de kracht van onze emoties en van onze aloude gewoontepatronen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat, wanneer je in een situatie terecht komt waar je onder druk komt te staan, je kiest voor die oplossingen die voor jou vertrouwd zijn. In stressvolle omstandigheden nemen we steeds minder tijd om te reflecteren. Een stressvolle situatie is voor het lichaam een bedreigende situatie. Wanneer je bedreigd wordt, is er geen tijd voor filosofische beschouwingen. Dat is een tijd voor actie en de geest kiest de snelste en meest gekende weg naar deze actie. Deze weg hebben wij ons eigen gemaakt door gewoonte. De manier dat we gebruikelijk reageren in een gegeven situatie, zal degene zijn die we hanteren in die situatie onder stress. Instructeurs in gevechtsporten weten dit maar al te goed. Vandaar ook dat zij hun pupillen keer op keer dezelfde technieken laten oefenen totdat zij een automatisme worden en zonder nadenken worden uitgevoerd als de tijd daar is.
Ook emoties maken dat je niet meteen zal doen wat de rede je ingeeft. Emoties zijn krachtige drijfveren die je zelfs juist in de verkeerde richting kunnen sturen. Iemand met hoogtevrees zal op een richel dingen doen die hemzelf en zijn medereizigers eerder nog meer in gevaar brengen dan helpen. Reginald Verhofstede, een ex-para en nu businesstrainer, was verwonderd hoe soldaten die in een levensbedreigende situatie zaten, vanuit emoties als gekrenkte trots en kwaadheid niet atijd deden wat redelijkerwijze nodig was om te overleven. Dat gaat niet over een gebrekkige wil, maar om emoties die een juist handelen in de weg staan.
De oproep van Alicja Gescinska om de lat op ethisch niveau hoger te leggen is dus zeker niet misplaatst. Integendeel. We dienen hierbij echter rekening te houden met datgene wat de mens in de weg staat om dit effectief te realiseren, met name de manier waarop we terugvallen op gewoontepatronen en vaak gedreven worden door emoties. Het komt erop aan deze gewoontepatronen en emoties te herkennen op het moment dat zij zich voordoen. Vanuit dit opmerken en herkennen ontstaat de ruimte om bewust voor het andere, het betere te kiezen. Het is dit opmerken en herkennen waar mindfulness om draait.
Het je bewust zijn dat de kracht van deze gewoontepatronen en emoties bij het mens-zijn hoort maakt bovendien dat je milder met jezelf kan omgaan wanneer je vaststelt dat je je voornemens toch niet hebt kunnen waarmaken. Dat is menselijk. Er is niets mis mee om de lat hoog te leggen. Maar de lat hoog leggen zonder mildheid als je die lat niet haalt, is de beste manier om gefrustreerd en ontmoedigd te geraken. Dat wil niet zeggen dat je op dat moment dan maar bij de pakken moet blijven zitten. Het is integendeel het moment om opnieuw bewust te kiezen.
Klik hier om meer te weten over mindfulness.